ალბათ შეგიმჩნევიათ, რომ კრიტიკულ სიტუაციაში, ადამიანმა, შეიძლება ერთი შეხედვით, სრულიად ალოგიკური საქციელი ჩაიდინოს. ან, ჰქონდეს რაღაც განცდები, რომელთა მიზეზის ახსნა ვერ ხერხდება. თუ კარგად დაფიქრდებით, შეიძლება თქვენს საკუთარ ქცევაშიც კი აღმოაჩინოთ ამის მაგალითი, როდესაც გიჩნდებათ რაღაც სურვილი, ან რაიმე განცდა ან ჩაიდინეთ რაიმე საქციელი, რომელიც, ერთი შეხედვით, სრულიად ეწინააღმდეგება თქვებს პრინციპებს, თქვენს ყოველდღიურ ქცევას და ამით, თვითონვე ხართ გაოცებული. იგივე შეიძლება მოხდეს თქვენი შვილის შემთხვევაშიც და ბუნებრივია, თქვენ გსურთ ახსა მოუძებნოთ ამ მოვლენას.

ადამიანის ქცევის თავისებურებებსა და მის გამომწვევ მიზეზებზე საუბარი შეუძლებელია ავსტრიელი ფსიქოლოგის და ექიმის, ზიგმუნდ ფროიდის თეორიის თუნდაც ზედაპირული გაცნობის გარეშე.

ფროიდს მიაჩნდა, რომ ადამიანის ფსიქიკა ორი შრისაგან შედგება: ფსიქიკის “ცნობიერი” და “ქვეცნობიერი” შრეები. ფსიქიკის ცნობიერი სფერო აკონტროლებს ადამიანის ქცევას, რაც ადამიანს სოციალურ არსებად აქცევს. ქვეცნობიერ სფეროში ილექება ყველა ის განცდა და გამოცდილება, რასაც ადამიანი იღებს ცხოვრების მანძილზე. აქვეა აკუმულირებული ის სურვილები და მისწრაფებები, რაც ადამიანს მემკვიდრეობით გადაეცა მისი ისტორიული განვითარების მანძილზე და რისი რეალიზაციაც, საზოგადოების განვითარების ამ ეტაპზე, აკრძალულია (მაგ. კანიბალიზმი. ინცესტი და სხვა). ადამიანის, როგორც საზოგადოების ნაწილის და სოციალური არსების რეალიზაციისათვის, საჭიროა ფსიქიკის ამ ორ სფეროს შორის, ჰარმონიული თანაარსებობა. იმ შემთხვევაში, თუ ფსიქიკის ქვეცნობიერ სფეროში დალექილი ძლიერი განცდები (კომპლექსები) წინააღმდეგობაში მოდის ფსიქიკის ცნობიერ სფეროსთან – ყალიბდება სხვა და სხვა სახის ნევროზული გამოვლინებები. ამასთან, ეს ნევროზები, თავს იჩენს არა კომპლექსების ჩამოყალიბების პროცესში, არამედ – მოგვიანებით, რამდენიმე წლის (შეიძლება 2 – 3 ათეული წლის) შემდეგ. კომპლექსების ხასიათი, მისი ფიქსირების სიმყარე და ფსიქიკის ცნობიერი სფეროს მიერ მისი აღქმისა და კონტროლის შესაძლებლობა, ქმნის ადამიანის ქცევის ტიპს – ქცევის შინაარსს და დინამიკას.

ფროიდს მიაჩნდა, რომ ადამიანის ქცევის მოტივაციას ქვეცნობიერ დონეზე, ძირითადად, განსაზღვრავს სიკვდილის შიში (და შესაბამისად თვითგადარჩენის ინსტიქტი) და სექსუალური სიამოვნებისაკენ მისწრაფებები (სიცოცხლის გაგრძელებისაკენ სწრაფვა). მას მიაჩნდა, რომ ჩვილობის პერიოდში, სექსუალური გრძნობების დაკმაყოფილების ქვეცნობიერი სურვილი რეალიზირებულია წოვის რეფლექსით. ამ თეორიის მიხედვით, წოვა არის ახალშობილის სექსუალური დაკმყოფილების ქვეცნობიერი სურვილი და ამავე პერიოდში ეყრება საფუძველი დედის მიმართ გაუთვითცნობიერებელ ლტოლვას. ამ მოვლენას, მან, “ოიდიპოსის კომპლექსი” უწოდა და მიაჩნდა, რომ იგი დამახასიათებელია მამრობითი სქესის ჩვილებისათვის. გოგონებში ანალოგიური კომპლექსი “ელექტრას კომპლექსის” სახელწოდებითაა ცნობილი. ზოგადად, ეს ორივე კომპლექსი მიჩნეულია ბავშვის, საწინააღმდეგო მშობლის მიმართ, გაუთვითცობიერებელი ლტოლვით და ამავე დროს, იდენტური მშობლის მიმართ, ასევე, გაუთვითცობიერებელი, მტრული დამოკიდებულებით (მეტოქეობა). ამ თეორიის მიხედვით, მომდევნო ასაკში (2 – 4 წელი), სექსუალური სიამოვნების წყარო, წოვიდან გადადის დეფეკაციის პროცესზე და ამით ხსნიან ბავშვების სურვილს დიდხანს ისხდნენ ღამის ქოთანზე. მომდევნო ასაკში, უკვე თანდათანობით იწყება ჭეშმარიტი სექსუალური შეგრძნებების ჩამოყალიბება.

ყველა აღნიშნული თეორია, რომელზეც ზემოთ გვქონდა საუბარი, ადამიანის ფსიქიკის და აქედან გამომდინარე მის სურვილების, მისწრაფებების და ქცევის თავისებურების ახსნაში პრიორიტეტს თანდაყოლილ, გენეტიკურ, ფაქტორებს ანიჭებს. თუმცა არსებობს სრულიად საწინააღმდეგი შეხედულებებიც.

ასეთ თეორიას მიეკუთვნება ე.წ. “დასწავლის” ანუ ბიჰევიორიზმის თეორია, რომელიც წარმოიშვა მე-20 საუკუნის პირველ ნახევარში და იმ დროს, საკმაოდ პოპულარული იყო მთელ მსოფლიოში.